Bitkisel Bazlı, Vegan ve Vejetaryen Beslenme Hakkında Bilmeniz Gerekenler

Bitkisel bazlı, vegan ve vejetaryen beslenme akımları, bitkisel kaynaklı ürünlerin beslenme alışkanlıklarının merkezine yerleştirilmesini esas alarak farklı etik gerekçelerle veya sağlıklı yaşam kaygılarıyla birlikte beslenme alışkanlıklarımızı gözden geçirmemizi sağlayabiliyor.

Bitkisel bazlı beslenme ile vegan ve vejetaryen beslenme arasındaki fark nedir?
Hayvansal besinlerin (et, yumurta, süt ürünleri) ve işlenmiş gıdaların yerine meyveler, sebzeler, kuru baklagiller, tam tahıllar, yağlı tohumlar, mantar ve baharatların tüketimini öneren bitkisel bazlı beslenme, vejetaryenlik ve veganlıkla sıklıkla karıştırılır. Ancak bu üç beslenme çeşidini birbirinden ayıran temel fark, diyetimizi bu yönde bir değişikliğe sokarken değerlendirdiğimiz etik sebepler ve motivasyonlardır.

Beslenme biçimi tercihindeki etik sebepler ve temel motivasyonlar neler olabilir?
Veganlık veya vejetaryenlik tercihlerinin arkasında etik değerler ya da dinsel sebepler yer alıyor olabileceğinden her ikisi de birer beslenme akımı olmanın da ötesinde birer yaşam biçimi olarak değerlendirilebilir. Vejetaryenlik, bir hayvanın insanların tüketimine bir besin olarak sunulmak üzere öldürülmesine karşı durduğundan bu beslenme biçiminde et ürünlerinin kesinlikle yer almazken yumurta ve süt ürünleri yer alabilir. Diğer yandan veganlık, hayvanların besin olarak tüketilmesi başta olmak üzere, hayvanların deneylerde denek olarak kullanılmasına, derisinden ya da kürkünden yararlanılmasına ve insanların ihtiyaçları için sömürülmesine de karşı çıkar. Dolayısıyla vegan olmak hayvanlara zarar verilmesine de hayvanların sömürülmesine de karşı duran bir temel motivasyona sahip olmayı gerektirir.

Bitkisel bazlı beslenmenin altına yatan temel motivasyonsa en basit ifadeyle sağlıklı yaşamdır. Bitkisel bazlı beslenmede meyveler, fasulye, bezelye, mercimek, soya fasulyesi, tohumlar ve kuruyemişler ağırlıkta olduğundan bu tip bir beslenme biçimi genellikle az yağ tüketimi anlamına da geldiğinden özellikle kalp hastalıklarının tedavisinde uzmanlarca sıklıkla önerilir. Bitkisel bazlı beslenmeye dayalı bir diyette, besin değeri yüksek bitkisel besinlere ağırlık verilir. Yağ ya da hayvansal kaynaklı (süt ve yumurta dahil) gıdaların tüketimi minimuma indirgenir.

Temeli bitkisel besinlere dayanan beslenme biçimleri nelerdir?

Vegan beslenme: Hayvansal kaynaklı bütün besinleri diyetten çıkarır. Diğer yandan işlem görmemiş gıdaların tüketimini zorunlu kılmazken yağ ve rafine şeker tüketimi de kısıtlanmaz.

Çiğ beslenme (raw food): Vegan beslenmeye dair bütün kuralları aynen benimseyen çiğ beslenme biçiminde besinler 40-45°C'in üzerinde ısıtılmaz. Tüketilecek besinlerin herhangi bir biçimde işlenmemiş olması esas alındığından bu besinlerin aynı zamanda rafine işlemine, pastörizasyona veya böcek ilacına maruz kalmamış olması da gereklidir. Çiğ beslenme sadece çiğ sebzelerin, meyvelerin, kuruyemişlerin ve yağlı tohumların tüketiminden ibaret olmadığı gibi bu beslenme biçiminin de temel bir motivasyon ve felsefeye sahip olduğunu söyleyebiliriz. Bu felsefeye göre, insanlığın henüz ateşle tanışmadan önce uyguladıkları beslenme şekli referans alınarak öze dönme, insanın kendini yeniden tanıması ve vücudunu arındırması esası öne çıkar. Çiğ beslenme biçimiyle besinler sahip oldukları enzim değerlerine zarar gelmeden ve sindirimde istenen faydayı sağlayacak şekilde tüketilebilir.

Fleksitaryen beslenme: Esasında bitki temelli beslenme yer alırken belli aralıklarla olmak koşuluyla et tüketimine de yer verebilen beslenme biçimidir.

Lakto-vejetaryen beslenme: Vejetaryenliğin bir biçimi olan lakto-vejetaryen beslenme biçiminde yumurta, kırmızı et, tavuk, balık, süt ürünleri tüketilmez. Süt ve sür ürünlerinin tüketimine yer verilebilir.

Ovo-vejetaryen beslenme: Vejetaryen beslenme biçiminde yumurtanın tüketilebildiği ancak kırmızı et, tavuk, balık, süt ürünlerinin tüketilmediği türüdür.

Lakto-ovo vejetaryen beslenme:Yumurta ve süt ürünlerinin tüketimi serbest olurken kırmızı et, beyaz et ve balık tüketimini içermeyen bitkisel beslenme biçimidir.

Pesketaryen beslenme: Deniz ürünlerinin serbest olduğu bu beslenme biçiminde kırmızı et ve kümes hayvanları tüketilmez.

Pollo vejetaryen beslenme: Sadece kümes hayvanlarının tüketimine yer veren bir beslenme biçimi olarak kırmızı et ve balık tüketimini içermez.

Semi vejetaryen (Pesko pollo vejeteryan) beslenme: Balık ve kümes hayvanlarının tüketimi haricinde et tüketimine izin vermeyen beslenme biçimidir.

Bitkisel bazlı, işlem görmemiş besin (whole food) ve az yağlı beslenme: Sağlıklı bir yaşamı desteklemek üzere benimsenen bu beslenme biçiminde besinlerden alınacak olan toplam yağ miktarı kısıtlanır. Hayvansal ürünler yasaklanmasa da minimum düzeyde tutulur ve özellikle sebzeler, meyveler, kuru baklagiller, tohumlar, yağlı tohumlar gibi bitkisel bazlı tüm diğer besinlerin tüketimi desteklenir.

Hazırlayan: Badel Kenet